آغاز نزول قرآن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

آغاز نزول تدریجی قرآن مطابق با روایات شیعه، همزمان با بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در 27 رجب و با نزول آیات ابتدائی سوره علق بوده است. در این زمان چهل سال از عمر شریف رسول خدا صلی الله علیه و آله می گذشت و آن حضرت مطابق با برنامه همیشگی شان در خلوت خود در غار حرا به سر می بردند.

اقامت پیامبر در غار حرا

غار حرا بر روی كوهی با همین نام است كه در فاصله دو فرسنگی شهر مكه، در ناحیه‌ی شمال شرق آن قرار گرفته كه به نام كوه نور نیز شناخته می‌شود. این كوه در شمار برخی از كوههای مقدس یاد شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مدتی از سال را در این غار به عبادت خداوند مشغول می شدند.

این خلوت گزینی مقدمه‌ای برای بعثت و نزول قرآن بر آن حضرت به شمار می‌رفته است. گفته شده كه نشستن پیامبر در غار حرا همراه با سه چیز بوده: یكی خلوت، دیگری تعبد و سوم نگاه به كعبه از فراز غار حراء.

چگونگی آغاز نزول قرآن‌

امام هادى علیه السلام در مورد آغاز بعثت و نزول قرآن می فرماید: «هنگامى كه محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تجارت شام را ترك گفت و آنچه را خداوند از آن راه به وى روزى كرده بود به مردم مستمند بخشيد، هر روز به كوه حرا مى‏‌رفت و از فراز آن به آثار رحمت پروردگار مى‌‏نگريست و شگفتى‏‌هاى رحمت و بدايع حكمت الهى را مورد مطالعه قرار مى‏‌داد. به اطراف آسمانها نظر مى‌‏دوخت و كرانه‌‏هاى زمين و درياها و دره‏ها و دشتها و بيابانها را از نظر مى‌‏گذرانيد و از مشاهده آن همه آثار قدرت و رحمت الهى درس عبرت مى‌‏آموخت. از آنچه مى‌‏ديد به ياد عظمت خداى آفريننده مى‌‏افتاد، آنگاه با روشنى خاصى به عبادت خداوند اشتغال مى‌‏ورزيد. چون به سن چهل سالگى رسيد و خداوند به دل وى نظر نمود، دل او را بهترين و روشنترين و خاضع‏ترين دلها يافت. پس فرمان داد كه درهاى آسمانها گشوده گردد. محمّد صلّى اللّه عليه و آله از آنجا به آسمانها نگاه مى‌‏كرد.

سپس به فرشتگان امر كرد فرود آيند، آنها نيز فرود آمدند، و محمد (ص) آنها را مى‌‏نگريست، و خدا مرحمت و توجه مخصوص خود را از اعماق آسمانها به سر محمد و چهره او معطوف داشت و به جبرئيل روح الامین كه در هاله‌‏اى از نور قرار داشت نظر دوخت. طاووس ملائکه به سوى او هبوط نمود و بازوى او را گرفت و تكان داد و گفت: ای محمد بخوان! گفت: چه بخوانم؟ جبرئيل گفت: اى محمد! اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ، اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ، الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ‏. سپس به او آنچه را رب او عز و جل وحی نموده بود وحى کرد و به بالا صعود کرد. و محمد از كوه فرود آمد در حالی که از مشاهده عظمت جلال خداوندى و كبريای شان او دچار تب گرديده بود و از اين‏كه مبادا قريش و مردم مكه نبوت او را تكذيب كنند و به جنون و تماس با شيطان نسبت دهند سخت هراسان بود. او از روز نخست خردمندترين بندگان خدا و بزرگترين آنها بود. و مبغوض ترین چیزها در نزد او شیاطین و كارهاى ديوانگان بود.

پس خداوند اراده نمود که سینه اش را گشاده سازد و قلبش را شجاع نماید. بدين منظور كوهها و صخره‌‏ها و سنگلاخ‌ها را به سخن آورد، به طورى كه به هر كدام كه مى‏‌رسيد، اداى احترام مى‏‌كردند و مى‌‏گفتند: السلام عليك يا حبيب اللّه، السلام عليك يا ولى اللّه، السلام عليك يا رسول اللّه! مژده باد بر تو كه خداوند تو را از همه مخلوقات، آنها كه پيش از تو بوده‏اند و آنها كه بعدها مى‏آيند، برتر و زيباتر و پرشكوه‏تر و گرامى‏‌تر گردانيده است. تو را اندوهگین نکند که قريش بگوید تو مجنون شده ای و دچار فتنه در دین شده ای! زيرا فاضل كسى است كه خداوند جهان به وى فضل بخشد و گرامى کسی است که خالق همه مخلوقات او را گرامی بدارد. بنابراين از تكذيب قريش و سركشان عرب ناراحت مباش كه عنقريب خدايت تو را به عالى‌‏ترين مقام خواهد رسانيد و بالاترين درجه را به تو خواهد داد.

پس از آن نيز پيروانت به وسيله جانشين تو على بن ابيطالب از نعمت وصول به دين حق برخوردار خواهند شد و شادمان مى‌‏گردند. دانشهاى تو، توسط شهرستان حكمت و دانشت على بن ابيطالب در ميان بندگان و شهرها و كشورها منتشر مى‏‌گردد. به ‏زودى ديدگانت به وجود دخترت فاطمه روشن مى‏‌شود و از وى و همسرش على، حسن و حسين كه هر دو سروران بهشتيان خواهند بود، پديد مى‏‌آيند. دوستان تو و برادرت على پاداش بزرگى خواهند يافت. لواى حمد را به‏ دست تو مى‌‏دهند، و تو آن را به برادرت على مى‌‏سپارى. پرچمى كه در سراى ديگر، همه پيغمبران و صديقان و شهيدان به زير آن گرد مى‏‌آيند و على تا درون بهشت پرنعمت فرمانده آنها خواهد بود، در دست تست.

من گفتم: خداوندا! اين على بن ابيطالب كه او را به من وعده مى‏دهى كيست؟إ آيا او پسر عموى من است؟ ندا رسيد اى محمد! آرى. اين على بن ابيطالب برگزيده من است كه به وسيله او اين دين را پايدار مى‏‌گردانم و بعد از تو بر همه پيروانت برترى خواهد داشت.»

زمان آغاز نزول قرآن

شيعه به تبعيت از اهل بيت اطهار عليهم السّلام معتقد است كه بعثت رسول گرامى اسلام در روز بيست و هفتم رجب است و براى عبادت در شب بيست و هفتم و روزه در روز بيست و هفتم فضيلت بسيارى را نقل كرده‌اند و از طرق اهل سنت نيز رواياتى وارد شده كه در آنها تصريح شده كه روز بيست و هفتم رجب روز بعثت است. مثل اينكه بيهقى در «شعب الإيمان» از سلمان فارسى (ره) نقل كرده كه او گفته است در ماه رجب يك روز و يك شب وجود دارد كه اگر كسى در آن روز روزه بگيرد و در آن شب عبادت كند، همانند كسى است كه يك‌صد سال روزه گرفته و يك‌صد سال به عبادت مشغول باشد، آن شب و روز بيست و هفتم رجب است كه خداوند در آن روز محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به پيامبرى مبعوث كرد . از ابو هريره نيز نقل شده كه روزه در روز بيست و هفتم رجب معادل شصت ماه روزه در غير اين روز است؛ زيرا اين روز روزى است كه جبرئيل به پيامبر فرودآمد و پيام رسالت را به او ابلاغ كرد و اين اولين روز فرودآمدن جبرئيل است . لكن اهل سنّت به طور عمده معتقدند كه بعثت در ماه رمضان واقع شده است و عمده دليلشان همان آياتى است كه مى‌گويند قرآن در ماه رمضان نازل شده است.

پانویس

منابع

• رسول جعفريان، تاريخ سياسي اسلام.
• آشنایی با علوم قرآنی، محمد مهدى ركنى يزدى‌، مشهد، آستان قدس، چاپ اوّل، 1379ش.
• دوانی، علی، «آغاز وحى و بعثت پيامبر (ص) در تاريخ و تفسير طبرى (بررسى و نقد)»، یادنامه طبری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1369ش، ص157 تا 208
• طاهرى، حبيب الله، درسهايى از علوم قرآنى، قم، اسوه، چاپ اوّل، 1377ش.